Anime (jap. アニメ animacja) – skrót wymowy angielskiego słowa animation w języku japońskim, oznaczający film animowany. W Japonii terminem tym określa się wszystkie filmy i seriale animowane, bez względu na kraj ich pochodzenia. Poza Japonią słowo anime służy wyłącznie do określenia japońskiej animacji[1].
Warstwa fabularna anime jest zazwyczaj typowo fikcyjna; przykładowe anime zawierają w sobie większość z najważniejszych typów fantastyki, jakie istnieją. Często powstają na podstawie mang.
Wiele anime powstaje jedynie przy użyciu tradycyjnych metod animacji, jednak w ostatnich latach do produkcji części z nich używa się komputerów. Komputery wykorzystywane są w różnym stopniu: w niektórych filmach ich praca jest praktycznie niezauważalna, ponieważ twórcy ograniczyli ich użycie do minimum, np. pomagając sobie przy co trudniejszych animacjach. Inne z kolei anime, bardzo dużo zawdzięczają komputerom – animacja do Appleseed powstawała w technikach 3D i 2D oraz motion capture. Ostatnim serialem anime, który powstaje przy użyciu tradycyjnych metod, jest Sazae-san[2] przy tworzeniu reszty używa się komputerów.
Anime emitowane są w telewizji, wydawane na nośnikach DVD i VHS, wprowadzane do kin, bądź zawierają się w grach komputerowych. Fabuła niektórych anime posłużyła za kanwę aktorskich filmów lub seriali telewizyjnych.
Historia japońskiej animacji sięga początków XX wieku, kiedy to japońscy filmowcy eksperymentowali z technikami animacji znanymi we Francji, Niemczech, Stanach Zjednoczonych i Rosji. Od połowy lat 30. wieku i podczas II wojny światowej anime służyły japońskiemu rządowi do celów propagandowych. Po wojnie nastąpił pewien zastój w przemyśle filmowym, na ten okres przypada jednak rozwój komiksu, określanego w Japonii mianem manga. W latach 70. XX wieku anime rozwinęły się, zerwano z ich korzeniami; zaczęły powstawać, bardzo często na podstawie mang, specyficzne filmy animowane. Powstały nowe, unikalne gatunki, takie jak chociażby mecha (np. Generał Daimos). W latach 80. XX wieku anime zostało uznane za najważniejszy nurt w Japonii, nastąpił też prawdziwy boom na ich produkcję. Od połowy lat 90. XX wieku rośnie popularność tego typu filmów na zachodnich rynkach. Oczywiście na Zachodzie japońskie animacje były znane już wcześniej, w latach 80. XX wieku, jednak dopiero w latach 90. XX wieku na zagranicznych rynkach pojawiło się ogromne nimi zainteresowanie.
Terminologia [edytuj]
Japońskim określeniem słowa animacja jest アニメーション (animēshon; wymowa: animeśon), zapisywane w katakanie. Jest to zapożyczony z języka angielskiego wyraz animation przystosowany do japońskiego pisma. Forma ta została skrócona przez Japończyków do anime (アニメ), co przyjęło się na Zachodzie. Istnieje także teoria, że termin anime pochodzi od francuskiego słowa animé (animowany) lub les dessins animés (animowane obrazy). Obie formy – pierwotna animēshon i skrócona anime – są uznawane i akceptowane przez Japończyków, chociaż – jak można przypuszczać – częściej używa się formy skrótowej.
Anime w języku polskim [edytuj]
W języku polskim słowo anime występuje jako rzeczownik rodzaju nijakiego (to anime lub te anime). Jest wyrazem nieodmiennym, zarówno w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej. Niepoprawna jest spotykana czasami pisownia anime'ami, anime'ów itp., ponieważ e na końcu jest wymawialne. Przykładowe stwierdzenie oglądam anime może odnosić się zarówno do jednego konkretnego anime, oglądanego w danym momencie, jak i stwierdzenia ogólnego 'oglądam japońskie animacje'.
W krajach anglojęzycznych anime bywa czasami nazywane portmanteau japanimation, ale obecnie termin ten wychodzi z użycia. Określenie japanimation używane było najczęściej w latach 70. i 80., wraz z pierwszą i drugą falą fandomu anime, ale w połowie lat 90. zaczęło być wypierane przez anime. Obecnie terminu tego używają głównie osoby, które pamiętają jeszcze czasy jego świetności, ale występuje on w nostalgicznym kontekście. Termin ten częściej używany jest w Japonii. Odkąd słów anime i animēshon zaczęto używać do określania wszystkich typów animacji, terminem japanimation odróżnia się japońskie filmy animowane od pozostałych.
Dawniej w krajach europejskich anime określano także terminem manga, co może wiązać się z użyciem tego słowa w Japonii, gdzie mangą nazywa się czasem zarówno animację, jak i komiks. Mimo wszystko animacja zostaje tam nazywana mangą głównie przez niedoświadczonych fanów. W anglojęzycznych krajach manga oznacza jednak przeważnie 'japoński komiks', a słowa tego jako określenia animacji używają, podobnie jak w Japonii, ludzie niezainteresowani animacją japońską. Być może źródłem pomyłek jest wydawnictwo Manga Entertainment, wydające anime w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.
W Polsce fani najczęściej używają terminu anime, chociaż dużą popularnością cieszy się także japońska animacja. Funkcjonują także inne określenia, np. animki czy animce, ale te używane są rzadziej, przeważnie w czasie luźnych rozmów na forach, chatach lub kanałach IRC-owych. Osoby nie zaznajomione z anime najczęściej określają je – podobnie jak w Japonii i krajach anglojęzycznych – terminem manga. Anime (mangę) utożsamiają oni najczęściej z hentajami (animowana pornografia).
Anime cechują się dużą rozmaitością artystycznych stylów, które zależą od każdego twórcy z osobna. Skierowane są do ogromnego grona odbiorców – kobiet i mężczyzn, dziewczyn i chłopców, osób w każdym wieku, o każdej orientacji seksualnej, biznesmenów i robotników, gospodyń domowych i kobiet robiących karierę itd. Cechą charakterystyczną anime jest styl rysowania. Postacie anime mają duże oczy. Włosy cieniowane są w charakterystyczny sposób. Poza tym często można zobaczyć karykatury bohaterów anime. Najczęściej kiedy są one zdziwione.
Gatunki i podgatunki [edytuj]
Istnieje wiele gatunków anime, w tym także odpowiednich dla tradycyjnego kina aktorskiego. Owe gatunki mogą zawierać w sobie elementy akcji, przygody, historii dla dzieci, komedii, dramatu, erotyzmu (hentai), średniowiecznego fantasy, okultyzmu, horroru, romansu, science fiction itd.
Większość anime łączy w sobie elementy kilku różnych gatunków, jak i wiele różnych tematów, co utrudnia jednoznaczne ich kategoryzowanie. Może wydawać się, że dane anime ma prostą fabułę, ale jednocześnie może cechować się ono o wiele większą złożonością, głębokością przedstawionej historii oraz jej bohaterów. Przykładowo, w jakimś anime największy nacisk położono na akcję, np. efektowne bijatyki lub pościgi, ale jednocześnie w tym samym filmie (serialu) znaleźć można elementy humoru, romansu, a nawet... ostre, cięte komentarze społeczne! Tak samo powstać może anime, w którym najbardziej widoczny jest wątek romansowy, ale jednocześnie dużo w nim akcji.
Nazwy i krótkie opisy gatunków charakterystycznych dla anime i mangi:
- anime progresywne – "film artystyczny", produkcja łamiąca jakieś kanony; termin trudny do jednoznacznego zdefiniowania, stąd też nie można podać konkretnych przykładów anime progresywnych, ale wymienia się wśród nich m.in. Furi kuri, Mind Game, Meikyū monogatari czy Wirtualną Lain. Jak na mangę to manga progresywna
- bishōjo – jap. 'piękna dziewczyna'; anime, w którym ważną rolę odgrywają piękne dziewczyny,
- bishōnen – jap. 'piękny chłopak', np. Fushigi Yūgi
- drama – anime dramatyczne.
- ecchi – anime o podtekstach erotycznych, niewybrednym humorze erotycznym, aczkolwiek bez pokazywania stosunków płciowych, np. Chobits, Green Green
- hentai – jap. 'zboczeniec' erotyczne i pornograficzne, w Japonii termin nie jest stosowany, a samo słowo jest odbierane negatywnie np. Bible Black
- josei – jap. 'młoda kobieta'; anime przeznaczone dla młodych kobiet, rzadko spotykane,
- mecha – anime z wielkimi robotami lub humanoidami
- moé – anime lub manga zawierające postaci bardzo zuchwałe lub słodkie np.
- seinen – anime przeznaczone dla starszej młodzieży, np. V
- sentai, super sentai – jap. 'walcząca drużyna'; anime, które wśród głównych postaci zawiera drużynę superbohaterów
- shōjo – jap. 'młoda panienka' lub 'mała dziewczynka'; anime przeznaczone dla dziewczyn
- shōnen – jap. 'chłopiec'; anime przeznaczone dla chłopców, np. Dragon Ball, Naruto, Bleach
- mahō shōjo (magical girls) – anime o nastoletnich bohaterkach, posiadających nadprzyrodzone moce. np sailor moon
- mahō shōnen (magical boys) – odpowiednik mahō shōjo z chłopcami, np. FMA (Full Metal Alchemist)
- shōjo-ai – jap. 'dziewczęca miłość'; anime o romansach między żeńskimi postaciami
- shōnen-ai (lub BL, boys love) – jap. 'chłopięca miłość'; anime o romansach między męskimi postaciami,
Niektóre anime powstają dla specjalnej grupy odbiorców, węższej nawet niż niektórych z podanych powyżej. Przykładowo, Initial D i éX-Driver skupiają się na wyścigach samochodowych i tuningu (swoiste odpowiedniki filmów w rodzaju Szybkich i wściekłych), Ashita no Jō opowiada o boksie, a Hanaukyō meido tai (Hanaukyō Maid Team bazuje na fantasy o... francuskich pokojówkach).
W roku 2006 National Child Exploitation Coordination Centre of Canada sklasyfikowało cały ogół anime jako hentai, niewłaściwie określając treści większości serii anime i mang. Skargi na zawartość artykułu i niewłaściwe sformułowania zmusiły NCECC do sprawdzenia owych sformułowań, ale nie jego zawartości. Obecnie dokument został usunięty.
Muzyka w anime jest bardzo ważnym narzędziem artystycznym. Tworzenie ścieżek dźwiękowych do anime jest w Japonii opłacalnym biznesem, często spotykają się z podobnym zainteresowaniem jak albumy popowe znajdujące się na szczytach list przebojów. Spowodowane jest to tym, że ścieżki dźwiękowe do anime często tworzone są przez znanych i szanowanych muzyków, kompozytorów oraz gwiazdy muzyki. Wykwalifikowani twórcy BGM (background music – tło muzyczne) są bardzo szanowani przez społeczność anime. Seriale rozpoczynające się specyficzną czołówką (nazywana po angielsku opening'iem) wykorzystują otwierającą piosenkę jako szybkie wprowadzenie do programu. Najczęściej występującą w anime muzyką jest ta w tle lub BGM. BGM wykorzystuje się, aby nadać ton akcji, np. utwór Decisive Battle (decydujące starcie) z Neon Genesis Evangelion użyty zostaje w momencie, gdy bohaterowie przygotowują się do walki; cechuje się on ciężkim brzmieniem bębnów i militarnym stylem, mającym za zadanie wzbudzić napięcie i nawiązać do scen akcji, które poprzedza.
Openingi (nazywane także skrótowo opami) zwykle odpowiadają tonowi, w jakim utrzymane jest dane anime i mają zachęcić widza do dalszego oglądania. Wykorzystane utwory oraz piosenka kończąca odcinek (ending, bądź skrótowo ed) mogą stanowić komentarz do ogólnej fabuły całości lub wysuwać na pierwszy plan szczególnie ważny dla serialu element. Openingi i endingi (a także utwory w samym anime) nierzadko wykonywane są przez popularnych muzyków bądź idoli Japończyków – tym sposobem muzyka staje się ważną częścią anime. Dodatkowo do niektórych anime wydawane są specjalne płyty z seiyū, nazywane image albumami. Pomimo użycia słowa image (obraz), płyty zawierają jedynie muzykę lub "wiadomości głosowe", w których to seiyū rozmawiają z publicznością lub mówią o samych sobie, co wywołuje u słuchacza wrażenie, że postać śpiewa. Innym rodzajem płyt są drama CD, na których znajdują się piosenki i opowiadane przez seiyū historie, niekoniecznie związane z głównym wątkiem danego anime.
Typy produkcji [edytuj]
Większość anime można kategoryzować w następujących typach produkcji:
- filmy, trafiające głównie do kin, charakteryzują się najwyższym budżetem, a co za tym idzie – najlepszą techniczną jakością. Niektóre filmy anime przynoszą olbrzymie dochody, np. Akira, Ghost in the Shell czy Spirited Away: W krainie bogów. Część anime prezentowanych jest jedynie na festiwalach filmowych (lub filmów animowanych); są one krótsze od zwykłych filmów, przykładami mogą być Fuyu no hi czy Mori no densetsu Osamu Tezuki. Innym typem produkcji są filmowe kompilacje, powstające z połączenia fragmentów serialu i zaprezentowane w kinach z różnych powodów.
- seriale telewizyjne, emitowane regularnie w telewizji. Charakteryzują się niższą jakością techniczną od OAV i filmów kinowych, ponieważ cały budżet rozłożony jest na wiele odcinków, a nie na jeden film bądź krótką serię. Większość odcinków trwa około dwudziestu trzech minut, które wraz z przerwą na reklamy zapełniają pół godziny czasu antenowego. Pełny sezon to dwadzieścia sześć odcinków, wiele tytułów liczy jednak połowę sezonu, czyli trzynaście epizodów. Większość seriali posiada opening i ending oraz tzw. eyecatche – bardzo krótkie scenki, często humorystyczne lub głupie, sygnalizujące początek lub koniec przerwy na reklamę. Eyecatche często pojawiają się w serialach, generalnie związane są z serią. Po endingu zazwyczaj pojawia się zapowiedź następnego odcinka.
- OAV (original animated video; czasami nazywane także OVA), porównywane z miniserialami. Mogą mieć dowolną ilość odcinków i długość; jednoodcinkowe OAV są szczególnie krótkie, zazwyczaj krótsze od filmu pełnometrażowego. Zazwyczaj wypuszczane bezpośrednio na DVD (dawniej kasetach video). Przeważnie są dobrej jakości technicznej, zbliżonej do filmów. Czasami pojawiają się w nich opening, ending i eyecatche.
Ilość odcinków serialu bądź OAV może być naprawdę bardzo duża. Częste w przypadku shōnenów i shōjo jest tworzenie długich serii, np. Dragon Ball Z liczył 291 odcinków, co wraz z pozostałymi dwiema seriami daje łącznie 508 odcinków; pięć serii Czarodziejki z Księżyca to 200 odcinków. Rekordzistami są jednak następujące tytuły (podana ilość odcinków obejmuje jedną serię):
Nieznana jest dokładna liczba odcinków Shin-chana, który powstaje od 1992 roku – według niektórych źródeł serial liczy ponad dwa tysiące odcinków. Najbardziej obszernym OAV jest natomiast Ginga eiyū densetsu – w latach 1988-1997 wydano 110 dwudziestoczterominutowych odcinków.
Istnieją jeszcze inne sposoby wydawania anime. Popularny serial może zostać zaadaptowany na film kinowy, będący jakąś jego historią poboczną, sequelem lub prequelem. OAV Tenchi muyō! doczekało się kontynuacji w postaci trzech filmów, trzech serii telewizyjnych, kilku spin-offów i tzw. odcinków specjalnych. Nie wszystkie powstające na bazie anime produkcje są jego kontynuacjami. Prequele i alternatywne historie z reguły bazują na pierwowzorze.
Dystrybucja poza Japonią [edytuj]
Zainteresowanie anime [edytuj]
Charakter anime i jego rys fabularny mogą być ważnymi jego atrybutami. Zróżnicowanie gatunkowe powoduje, że anime znajduje sobie wielu fanów, co pozwoliło na powstanie fandomu poza Japonią. W wielu krajach zachodnich japońskie animacje są bardzo opłacalne, podobnie jak wczesne zachodnie ich adaptacje, np. Tetsuwan Atomu.
Poza Japonią anime wydawane są w odpowiedniej dla danego kraju formie. Nagrana zostaje między innymi dubbingowana ścieżka dialogowa, którą wstawia się w miejsce oryginalnych dialogów. Dystrybutor może edytować anime w taki sposób, aby zastąpić rzeczy niezrozumiałe dla widza spoza Japonii oraz potencjalnie nieodpowiednie bądź obraźliwe, nawet poprzez wycięcie lub przerobienie niektórych scen. W taki sposób Amerykanie ocenzurowali np. Wojnę planet czy Teknomana, aby nadawały się one na rynek amerykański. Proces ten był szczególnie intensywny dawniej, kiedy na zachodzie anime było jeszcze mało znane, ale obecnie dystrybutorzy rzadziej decydują się na cenzurę, ponieważ widzowie wolą oglądać anime w oryginalnej wersji. Na cenzurę dystrybutor decyduje się najczęściej ze względu na mocne sceny erotyczne w produkcjach dla starszych widzów. Jeśli anime jest przeznaczone dla dzieci, dystrybutor często decyduje się na wycięcie co brutalniejszych i krwawych scen – w anime krew jest naturalnym następstwem przemocy, co skończyć może się nawet śmiercią. Zachodnia mentalność nie dopuszcza jednak takich scen w produkcjach dla najmłodszych widzów, dlatego są one wycinane lub przerabiane. Anime zmienione w wersji telewizyjnej może trafić na DVD w wersji oryginalnej.
W polskich telewizjach goszczą głównie anime dla dzieci, takie jak: Sonic X, Pokémon, Digimon i im podobne. Są to przerobione wersje amerykańskie, także z amerykańskimi odpowiednikami imion (np. Satoshi, główny bohater Pokémonów, w Polsce ma imię z angielskiego dubbingu – Ash; rodzice Shin-chana natomiast w angielskim i polskim dubbingu nazywają się Harry i Mitsy, w oryginale zaś Hiroshi i Misae).
Anime dla dzieci regularnie emitowane są przez telewizje Polsat, Jetix, TV 4 i Cartoon Network, seriale dla starszych widzów oglądać można na kodowanych kanałach Hyper i Canal+. Poza tymi stacjami na anime można trafić bardzo rzadko. Dystrybucja kinowa również jest ograniczona, w ciągu ostatnich lat do kin weszło zaledwie kilka anime. Były to głównie filmy bazujące na przebojowych Pokémonach i Dragon Ballu, a także filmy znanego i szanowanego na świecie Hayao Miyazakiego – Księżniczka mononoke, Spirited Away: W krainie bogów i Ruchomy zamek Hauru. Księżniczkę mononoke wydano jedynie w wersji z amerykańskim dubbingiem i polskim lektorem, pozostałe dwa filmy zostały zdubbingowane na język polski.
Wśród legalnych źródeł dominują płyty DVD, na których to wydaje się najwięcej tytułów. Polscy dystrybutorzy okazjonalnie wydają anime na tym nośniku, istnieją jednak dwie specjalizujące się w tym firmy: Anime Virtual i Anime Gate. Pierwsza prowadzi głównie sprzedaż przez Internet, ale z powodu wysokich cen (około pięćdziesięciu złotych za płytę z czterema odcinkami serialu; w przypadku dwudziestosześcio- lub więcej odcinkowego serialu jest to dla większości zainteresowanych nieopłacalne) spotyka się z umiarkowanym zainteresowaniem wśród fanów anime. Druga firma, działająca od połowy 2005 roku, potencjalnie miała być zbawieniem dla osób lubiących japońską animację, jednak słaba lub średnia jakość wydawanych tytułów i notoryczne przekładanie terminów premier irytują potencjalnych kupców. W chwili obecnej sytuacja zaczęła się jednak poprawiać. Oprócz anime firma wydaje także azjatyckie filmy aktorskie oraz animacje z innych krajów Azji, np. koreańskie Elysium. Pierwszy film, Appleseed, trafił także do kin. Trzecim dystrybutorem japońskich animacji okazała się dość niespodziewanie firma IDG, wydawca magazynu Kino Domowe.
Pod koniec 2005 roku wraz z czasopismem ukazało się – przez wielu uznane za kultowe – Ghost in the Shell. Wydawca zwrócił się także do fanów z zapytaniem, jaką woleliby ścieżkę dźwiękową – japońską, czy angielską. Ostatecznie umieszczono obie ścieżki, a jako ukłon w stronę fanów – fansub do japońskiej wersji, aby uniknąć błędów w tłumaczeniu. W lutym 2006 roku z "Kinem Domowym" ukazał się Akira, a od marca regularnie wydawany jest serial Ghost in the Shell: Stand Alone Complex.
Dla polskich fanów największym źródłem anime nadal pozostaje Internet, z którego nielegalnie ściągać mogą prawie wszystkie filmy, seriale i OAV wraz z polskimi lub angielskimi napisami.
 Zobacz więcej w osobnym artykule: fansub.Mimo że jest to pogwałceniem praw autorskich wielu krajów, niektórzy fani oglądają fansuby (nagrania serii lub filmów z fanowsko dorobionymi napisami). Oglądanie oryginalnych japońskich wersji z napisami, niekoniecznie fansubów, jest formą preferowaną przez wielu entuzjastów. Etyczny aspekt tworzenia, dystrybuowania i oglądania fansubów jest przedmiotem wielu dyskusji, i kontrowersji, mimo że fansuberzy nie pobierają opłat za swoją pracę, i zazwyczaj zaprzestają dalszej dystrybucji, gdy anime zostanie licencjonowane poza Japonią.
Kontrowersje [edytuj]
Czasami pojawiają się kontrowersje dotyczące zakresu definicji słowa anime. Wynikają one stąd, że w odniesieniu do anime panuje wiele stereotypów. Z anime kojarzone są np. duże oczy postaci, pozwalające łatwo wyrażać ich odczucia, smukłe sylwetki, a także często szczegółowe tła. Dlatego też wiele osób nie chce wierzyć, że niektóre filmy animowane (jak np. Pszczółka Maja) zostały wyprodukowane w Japonii. Z tego powodu słowo anime może być używane w trzech znaczeniach:
- do określenia wszystkich filmów animowanych – znaczenie to stosowane jest jedynie przez Japończyków,
- do określenia japońskich filmów animowanych – to definicja najbardziej rozpowszechniona poza Japonią,
- do określenia filmów animowanych (niezależnie od kraju produkcji) nawiązujących do stereotypów związanych z japońskim komiksem i animacją.
Ze względu na to, że bez trudu można znaleźć produkcje anime nie pasujące do stereotypów, trzecia definicja nie może być uznana za dominującą, może jedynie pełnić rolę pomocniczą. Animowane produkcje czerpiące z anime bądź produkowane w takim stylu potocznie określa się terminem amerime, a należą do nich np. Odlotowe agentki. Amerime to także japońska wersja amerykańskiej bajki, jak np. Demashitaa! Powerpuff Girls Z – japońska wersja przygód atomówek w konwencji mahō shōjo.
Popularność anime w Japonii [edytuj]
We wrześniu 2005 r. japoński kanał TV Asahi przeprowadził ogólnokrajową ankietę pisemną oraz internetową, w której pytał Japończyków o ulubione seriale animowane (w grupie wiekowej: nastolatków, 20-latków, 30-, 40-, 50-, 60-latków i starszych). Ankieta nie ograniczała się jedynie do filmów japońskich, jednak, jak się okazało, z tytułów niejapońskich na listę trafili jedynie Tom i Jerry. Wyniki ankiety zostały wyemitowane w specjalnym programie nadanym 23 września. Wyniki ankiety internetowej były nieco inne, najwięcej głosów zebrała seria Fullmetal Alchemist, która w ogólnokrajowej ankiecie znalazła się na 20. miejscu. Prawdopodobnie zadecydował o tym inny profil demograficzny głosujących.
Przypisy
Zobacz też [edytuj]
Terminologia
Licencja i dystrybucja
Linki zewnętrzne [edytuj]
Zobacz galerię multimediów na Wikimedia Commons:
Anime
- strony magazynów o anime
- Arigato - informacje o nowym numerze, newsy, recenzje, forum, irc
- recenzje
- Azunime – zbiór recenzji anime i kina azjatyckiego, galeria i słownik anime, duży zbiór linków związanych z anime, mangą, kinem azjatyckim i Japonią
- Tanuki Anime – zbiór ponad 1000 recenzji i opisów anime oraz tłumaczenia piosenek
|
